Ψυχή και ήθος. Μια σύντομη επικοινωνία με τον Ηράκλειτο.

Στέλιος Γιαννίκος

Τόλμησε να γυμνωθείς

μπροστά στην αλήθεια,

φόβο μην έχεις μέσα σου,

καμία ψυχή δεν αφανίστηκε

από πνευμονία.

(Στέλιος Γιαννίκος, Μελέτη Θανάτου, Ποίηση, Έρωτας , Φιλοσοφία)

Η φύση της ψυχής είναι άγαιη, καθαρή ενέργεια.

Ο Ηράκλειτος που πολλά ομιλεί για την ψυχή λέγει, «…η ψυχή είναι άφθαρτη, γιατί βγαίνοντας από το ανθρώπινο σώμα μεταβαίνει προς την ψυχή του σύμπαντος που είναι της ίδιας ουσίας»(17.ΑΕΤΙΟΣ, IV7,2).  Τα λόγια του δεν είναι Θεολογία αλλά καθαρή επιστήμη.  Ένα κι ένα από όσα είχε πει, μας επιβεβαιώνονται σήμερα μέσω της φυσικής.  Και συνεχίζει, « για τις ψυχές είναι θάνατος το να γίνουν νερό, για το νερό είναι θάνατος  το να γίνει γη, από τη γη πάλι γίνετε το νερό, κι από το νερό η ψύχη»((36. ΚΛΗΜΗΣ, Στρωμετείς VI 16).

Τι μας λέει λοιπόν ο ποιητής φιλόσοφος. Η ψυχή είναι η συμπαντική ενέργεια που όταν κάποιο σημείο της υποστεί μία χωροχρονική καμπύλωση, τότε αυτό  θα οδηγηθεί προς μία τέταρτη διάσταση. Εκεί, σε κάποιο σημείο της πορείας αποκτά μάζα και μετατρέπετε σε ύλη.  Γεννηθήτω το ενθάδε, για να το πούμε αλλιώς.   Κάποια στιγμή ακολουθώντας την αντίθετη πορεία, θα επιστρέψει στη φυσική της κατάσταση και θα γίνει ξανά ένα με το Εν του σύμπαντος.

 Ο άνθρωπος ως έμβιο ον υπάρχει ταυτόχρονα και στις δύο καταστάσεις, είναι δηλαδή γαίος και άγαιος∙ έχει ύλη και ενέργεια∙ έχει σώμα και ψυχή. Οι δύο αυτές καταστάσεις συνυπάρχουν ως μία ενότητα και επηρεάζουν ή μία την άλλη. Επί παραδείγματι, όταν το σώμα πεινά η ψυχή ενεργεί δίνοντας προτεραιότητα στην αναζήτηση τροφής  κι όταν η ψυχή δρα το σώμα εργάζεται για να συντηρήσει το επίπεδο ενέργειας στον οργανισμό.

Πώς όμως αντιλαμβανόμαστε την ψυχή του ανθρώπου αφού δεν δυνάμεθα να την δούμε μέσω των αισθήσεων μας; Η εικόνα της ψυχής στον καθρέπτη του ενθαδικού μας κόσμου, εμφανίζετε μέσω του Ήθους. Το ήθος είναι δηλαδή κάτι σαν την φωτογραφία της ψυχής. Γιατί το ήθος όπως και η ψυχή δεν έχουν ύλη, όμως αντίθετα από την ψυχή το ήθος το αντιλαμβανόμαστε μέσω των διεργασιών της σκέψης και των αισθήσεων. Για αυτό και η παππούς Ηράκλειτος λέει, « το ήθος για τον άνθρωπο είναι ο προστάτης θεός του»(119, ΣΤΟΒΑΙΟΣ, Ανθολόγιον IV 40,23.).  

Ο άνθρωπος πρέπει να προσπαθεί να κρατήσει το ήθος όσο πιο κοντά στα γνωρίσματα της ψυχής. Να είναι απλό και γερό όπως οι δωρικοί κίονες του Παρθενώνα.  Να είναι αγνό και καθαρό όπως το άχραντο του χιονιού στις κορυφές του ιδεατού Ολύμπου. Να κρατά τα ηνία του άρματος γερά και με επιμονή να οδηγεί την ζωή προς το αγαθόν.  Να κυβερνά με σύνεση το σώμα και να αναζητεί την αλήθεια που δεν είναι άλλη παρά η πραγματική φύση της ψυχής.

Εδώ πάλι ο Ηράκλειτος μας δίνει τον ορισμό, « Η ξερή ψυχή είναι σοφότατη και άριστη»(118. ΣΤΟΒΑΙΟΣ, Ανθολογία V 8.).  Μας λέει δηλαδή ότι οι Σοφοί και οι Άριστοι των ανθρώπων είναι αυτοί που το ήθος τους  δεν υποτάσσεται στην ύλη (γαία).

Είναι βέβαιο ότι δεν μπορούν όλοι οι άνθρωποι να είναι άριστοι, και μόνο οι ελάχιστοι από αυτούς θα διαβούν τις πύλες της σοφίας.  Μπορούμε όμως  να είμαστε φιλοσοφικοί, να στοχαζόμαστε δηλαδή και να δρούμε   μέσω της λογικής και της επιστήμης, για μία καλύτερη και ομορφότερη ζωή.  Κι αν δεν φτάσουμε εκεί ψηλά, δεν πειράζει, το δυσκολότερο είναι να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τις αξίες και να προσπαθούμε για αυτές. Να μην στεκόμαστε τροχοπέδη στο αγαθό της κοινωνίας.

Και προσοχή !

 Όπως η ψυχή στο επέκεινα γίνετε ένα με το  Εν του σύμπαντος, έτσι και μείς «κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν» να γίνουμε ένα με τον κόσμο μας.

 

Η Ουγγαρέζα χορεύτρια Nikolska στον Παρθενώνα. Αθήνα 1929.
Φωτογραφία: Nelly's (Νέλλη Σουγιουτζόγλου. 1899 - 1998)