ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ Η ΠΑΙΔΕΙΑ

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΚΑΙ

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Στέλιος Γιαννίκος

Στο Ερώτημα αν η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα, με την έννοια της πρωταρχικής κατάστασης, δεν θα σταθούμε.  Μπορούμε όμως με βεβαιότητα να πούμε ότι η κότα κάνει το αυγό και το αυγό την κότα. Όπερ σημαίνει ότι χωρίς κότα αυγό δεν γίνεται και χωρίς αυγό κότα δεν γεννιέται.

Στο αντίστοιχο ερώτημα αν το πρόσωπο γεννά την παιδεία η αν η παιδεία γεννά το πρόσωπο, θα απαντήσουμε με τον ίδιο τρόπο.  Το ένα είναι απαραίτητο συστατικό του άλλου.

Τι είναι όμως παιδεία;  Στην ελληνική υπάρχουν έννοιες οι οποίες ακόμα κι αν προσπαθήσουμε να καταγράψουμε την σημασία τους δεν θα μπορέσουμε να αποδώσουμε με ακρίβεια το νόημα τους, καθώς αυτές γίνονται ολότελα αντιληπτές σε βιωματικό επίπεδο.  Δύο τέτοιες χαρακτηριστικές λέξεις είναι το κέρασμα και το φιλότιμο. Μία ανάλογη έννοια είναι η παιδεία. Θα προσπαθήσουμε όμως να δώσουμε μία ερμηνεία.

Παιδεία είναι το ισόβιο πόνημα του ανθρώπου, μέσω της ολιστικής προσέγγισης των αξιών της ζωής και της φύσης, που σκοπό έχει να εξελίξει το έρρωσο των ψυχικών του δυνάμεων (όπου ψυχή κατά το αρχαιοελληνικό που περιέχει και το πνεύμα) προς αναζήτηση του αγαθού, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Ένα άτομο πλήρως απομακρυσμένο από την πολιτεία δεν μπορεί να ζήσει έναν παιδαγωγικό τρόπο ζωής καθώς η παιδεία συντελείτε κατά το μέγιστο μέσα από την αγωγή – την παράδοση της γνώσης και του ήθους από τους μεγαλύτερους στους μικρότερους- .  Η παιδεία ως υπέρτατος θεσμός αναπτύχτηκε για πρώτη φορά στην αρχαία οργανωμένη ελληνική πόλι. Δεν είναι τυχαίο ότι παράγωγα της λέξης πόλι είναι ο πολίτης, ο πολιτικός κι ο οπλίτης (αλλάζοντας την σειρά των δύο πρώτων γραμμάτων της λέξης πολίτης δημιουργείτε η λέξη οπλίτης).  Όπως θα δούμε οι λέξεις αυτές σηματοδοτούν την σημασία της λέξης πόλι και μέσα από αυτές αναδύεται η έννοια της παιδείας.

Συστατικό της πόλις είναι οι πολίτες. Χωρίς πολίτες δεν νοείτε πόλι και χωρίς πόλι δεν νοούνται πολίτες όπως δεν νοείτε πόλι χωρίς ένα ελάχιστο αριθμό πολιτών. Οι δυο βασικές ιδιότητες του πολίτη είναι να είναι πολιτικός και οπλίτης.  Με την έννοια πολιτικός εννοούμαι να σκέπτεται και να ενεργεί συντεταγμένα μαζί με τους άλλους πολίτες ως προς την λήψη των αποφάσεων και των ενεργειών που χρειάζονται για την εύρυθμη λειτουργία της πόλεως. Την δε πόλι θα πρέπει να την προστατεύει από τους εξωτερικούς κινδύνους με την ιδιότητα του οπλίτη. Η ιδιότητα του οπλίτη εν πρώτης δεν είναι επιθετική αλλά αμυντική. Όπλον εις την αρχαία Ελλάδα ονομάζονταν η ασπίδα.  Η δε ασπίδα ήταν έτσι διαμορφωμένη ώστε το μισό μέρος της να προστατεύει τον οπλίτη που την κρατά και με το άλλο μισό να προστατεύει τον διπλανό του.  Με τα παραπάνω βλέπουμε το αδιαίρετο  των πολιτών που συγκροτούν την πόλι.  

 Η αξία του ατόμου αναδεικνύεται στο συλλογικό επίπεδο και η αξία του συνόλου συγκροτείτε από την αξία των ατόμων.

 Για να ευημερήσει λοιπόν μια υγιή κοινωνία πρέπει οι πολίτες ισοβίως να εργάζονται και να εξελίσσονται ως άτομα κι ως σύνολο για το αγαθό αυτής.

Ποια είναι η σημασία των προσώπων για την δημιουργία παιδείας και πώς η παιδεία γεννά πρόσωπα;  Όπως προείπαμε το βασικό εργαλείο της παιδείας είναι η αγωγή. Η μετάδοση δηλαδή των γνώσεων και του ήθους από τους γηραιότερους στους νεότερους.  Η αγωγή ως έννοια μέσα στην διαχρονικότητα δημιουργεί την  παράδοση. Η παράδοση δεν είναι μόνο η γνώση της ιστορίας αλλά κι ο τρόπος που αυτή έχει ενεργό συμμετοχή στην διαμόρφωση του ήθους και της ηθικής μέσα στην κοινωνία. Είναι δηλαδή ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τα θετικά και τα αρνητικά του παρελθόντος και το πως αυτά τα μετατρέπουμε σε ενέργειες στον παρόντα χρόνο.  Η αγωγή ξεκινά από την γέννηση του ανθρώπου μέσω του μιμητισμού και συνεχίζει καθώς το παιδί μεγαλώνει - και σε ενήλικα - μέσω του παραδείγματος και της εκπαίδευσης.  Το βρέφος κοιτάζει τους γύρω του και προσπαθεί να αντιγράψει τα όσα βλέπει να κάνουν οι μεγαλύτεροι.  Μεγαλώνοντας όμως κι αρχίζοντας να αποκτά λογική αντίληψη των πραγμάτων, από μία απλή παρατήρηση των κινήσεων αρχίζει να αντιλαμβάνεται τα σημαινόμενα των πράξεων και να παραδειγματίζετε από αυτά.  Τα παραδείγματα αυτά μπορούν να έχουν θετικό ή αρνητικό πρόσημο στην δημιουργία του χαρακτήρα (Ήθος) του παιδιού.  Στην συνέχεια και παράλληλα με τον παραδειγματισμό το παιδί εντάσσεται σε ένα σύστημα εκπαίδευσης που ξεκινά από την οικογένεια και συνεχίζει μέσω του σχολείου. Σε όλα αυτά η σημασία των προσώπων στην διαμόρφωσης της παιδείας είναι καταλυτική. Ποια είναι όμως είναι αυτά τα πρόσωπα;

Πρώτα έχουμε τους γονείς, οι οποίοι δεν φτάνει να επενδύουν στην σχολική και εξωσχολική μόρφωση του παιδιού, αλλά πρέπει να αποτελούν παράδειγμα οι ίδιοι πεπαιδευμένων ανθρώπων.  Η σημασία των γονέων είναι καθοριστική και για έναν ακόμα λόγο, ότι μπορούν να αποσβέσουν με το παράδειγμα τους τα αρνητικά ερεθίσματα που θα δεχτεί εκτός οικογενείας το παιδί.

Δεύτερων είναι οι γνωστοί, οι φίλοι και οι συγγενείς με τους οποίους η οικογένεια διατηρεί κοινωνικές σχέσεις.  Οι άνθρωποι αυτοί όταν διαθέτουν ποιότητα ήθους μπορούν να συμβάλουν τα μέγιστα στο έργο της οικογενείας. Όταν όμως έχουν λειψό ήθος τότε τη ζημιά που μπορούν να προκαλέσουν στο παιδί δύσκολα θα καταφέρουν οι γονείς να την εξαλείψουν.

Τρίτων είναι οι μη γνωστοί άνθρωποι με τους οποίους το παιδί μπορεί να βρεθεί μαζί τους σε μία συγκεκριμένη στιγμή (πχ σε μία βόλτα στο πάρκο, επίσκεψη σε μουσείο κλπ) οι οποίοι επικουρικά μπορούν να εγγράψουν στον ψυχισμό του παιδιού θετικά ή αρνητικά παραδείγματα.

Τέταρτων είναι οι άνθρωποι με τους οποίους αλληλεπιδρά στις σχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες (δάσκαλοι, συμμαθητές κλπ) των οποίων ο ρόλος είναι καθοριστικός καθώς υπάρχει ένταση της αλληλεπίδρασης λόγω της τακτικής επικοινωνίας

Πέμπτων είναι οι άνθρωποι και οι ομάδες ανθρώπων με τους οποίους δεν έρχεται σε επαφή μαζί τους αλλά  επιδρούν εξ αποστάσεως έμμεσα μέσω της τεχνολογίας (βιβλία, περιοδικά, τηλεόραση, διαδίκτυο, κλπ).

Τέλος είναι τα πρόσωπα πρότυπα. Άνθρωποι που είτε είναι ζωντανοί είτε έχουν αποβιώσει, που όμως με τις πράξεις τους ή με την συνολική τους ζωή μπορούν να δώσουν υψηλά παραδείγματα ήθους.  Η επιλογή ιστοριών, επιφανών αλλά και αφανών ανθρώπων που έδρασαν και πρόσφεραν έργο, μπορεί να αποτελέσει το ύψιστο πλεονέκτημα για την διαμόρφωση του Παιδαγωγημένου ανθρώπου.   

Ως άνθρωποι μας αρέσει να εμπνεόμαστε από τις πράξεις άλλων και πάνω σε αυτές να οραματιζόμαστε και να σχεδιάζουμε τους δικούς μας στόχους.

 

Είναι πιο εύκολο να αγαπήσω τις επιστήμες αν πρώτα αγαπήσω τους επιστήμονες. Ο Πυθαγόρας, ο Αλβέρτος Αϊνστάιν, η Μαρία Κιουρί, ο Νικόλα Τέσλα, ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή ο Δημήτρης Νανόπουλος, ο Θεοδόσης Τάσιος και άλλοι πολλοί, μπορούν πολύ ευκολότερα να μας οδηγήσουν στην αγάπη για τις θετικές επιστήμες παρά ένα μάθημα φυσικής ή μαθηματικών.

Είναι πιο εύκολο να αγαπήσω την φιλοσοφία αν γνωρίσω την ζωή του Ηρακλείτου, του Πλάτωνα,της Υπατίας, του Κορνήλιου Καστοριάδη, του Νίτσε και πολλών άλλων.

Είναι πιο εύκολο να αγαπήσω την μουσική ως πνευματικό δημιούργημα αν γνωρίσω την ζωή του Λουδοβίκου Μπετόβεν, του Αμαντεόυς Μότσαρτ, της Νινά Σιμόν, του Μπομπ Μάρλεί κι άλλων

Είναι πιο Εύκολο να αγαπήσω την λογοτεχνία και την ποίηση αν μάθω για την ζωή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, της Πηνελόπης Δέλτα, του Οδυσσέα Ελύτη, του Κώστα Καρυωτάκη, του Ερνεστ Χέμινγουέι,  του Γιόχαν Γκαίτε, του Ράινερ Μαρία Ρίλκε κι άλλων

Είναι πιο εύκολο να αγαπήσω την πολιτική -που αγαπά τον άνθρωπο- αν μάθω για την ζωή του Ιωάννη Καποδίστρια, του Ίων Δραγούμη, της Έμελιν Πάνκχερστ, του Μαχάτμα Γκάντι του Νέλσον Μαντέλα κι άλλων

Είναι πιο εύκολο να αγαπήσω βαθιά και πλατιά τον άνθρωπο και την φύση αν με εμπνεύσουν οι ζωές των συνανθρώπων μου.

Τα πρόσωπα όπως προείπαμε μπορούν να συμβάλουν στην ανάδειξη της παιδείας. Όμως, για την προβολή αυτών των προσώπων χρειάζεται κι ένα παιδαγωγικό κοινωνικό σύστημα που θα παράγει μία παιδαγωγική κοινωνική ηθική.

 Λέγεται πως ο σοφός νομοθέτης της αρχαίας Σπάρτης ο Λυκούργος, θέλοντας να πείσει τους Σπαρτιάτες για την αξία της παιδείας μέσα στην κοινωνία, πήρε από μία σκύλα τα κουτάβια της και τα χώρισε σε δύο ομάδες. Την πρώτη ομάδα την άφησε να ζει ελευθέρα χωρίς περιορισμούς, με άφθονο νερό και φαγητό. Την δεύτερη, φρόντισε να την εντάξει σε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης και διατροφής. Μάζεψε λοιπόν τους Σπαρτιάτες σε έναν χώρο και άφησε ελεύθερα όλα τα σκυλάκια. Σε κάποια στιγμή αμόλησε έναν λαγό και τότε συνέβη το εξής: τα εκπαιδευμένα σκυλάκια τρέξανε αμέσως να κυνηγήσουν τον λαγό ενώ τα υπόλοιπα αδιαφόρησαν και συνέχισαν να παίζουν μεταξύ τους.  Οι Σπαρτιάτες με αυτό το παράδειγμα κατάλαβαν ότι η παιδαγωγική κοινωνία που θα στηθεί μέσα από μία νομοθεσία, είναι αυτό που χρειάζονταν για να φτιάξουν την πόλι κράτος που θα ευημερούσε.  Για τον λόγο αυτό επιτρέψανε στον Λυκούργο να νομοθετήσει. Έτσι η αρχαία Σπάρτη ήταν ή πρώτη ανθρώπινη κοινωνία με νόμους παιδαγωγικούς που αφορούσαν το σύνολο των πολιτών ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου.  Για τον λόγο αυτό ήταν και η πρώτη κοινωνία στην παγκόσμια ιστορία που θέσπισε ένα σύστημα δημόσιας εκπαίδευσης τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια.

Είναι φανερό ότι σήμερα είναι εξίσου αναγκαίο να δημιουργήσουμε τις συνθήκες ενός παιδαγωγικού μοντέλου.

Η παιδεία είναι ο ύψιστος μηχανισμός της κοινωνίας για την ενσωμάτωση των αξιών του αγαθού σε αυτή.

Τα παραδείγματα των ανθρώπων μπορεί να γίνουν ο θεμέλιος λίθος για την δημιουργία μιας ευγενής, έμπεδης και οραματικής κοινωνίας.  Ξεκινώντας από τους γονείς συνεχίζοντας στους δασκάλους και φτάνοντας στην πολιτεία, πρέπει - επιβάλετε να εξελιχθούμε μέσω των παραδειγμάτων.   

Η παιδεία έχει ανάγκη από τα πρόσωπα και τα πρόσωπα έχουν ανάγκη την παιδεία.

Ένας Παιδαγωγικός Πολιτισμός δεν θα μπορέσει ποτέ να αναπτυχθεί αν δεν διδαχτούμε, αν δεν εμπνευστούμε από τα  πρόσωπα.

Και τα πρόσωπα αυτά υπάρχουν…